Từ nghiên cứu, phân tích đề tham khảo môn Ngữ văn thi tốt nghiệp THPT năm nay, thầy Nguyễn Văn Khoa, Tổ trưởng Tổ Xã hội THPT, Trường THPT Ban Mai (Hà Đông, Hà Nội) chia sẻ những lưu ý quan trọng, giúp thí sinh học, ôn tập và làm bài thi tốt.
Thí sinh trong Kỳ thi THPT quốc gia 2019 tại hội đồng thi Trường THPT Chu Văn An (Hà Nội) Ảnh: Chiến Thắng
Đọc kĩ đề, đưa nhận định thuyết phục
Theo thầy Khoa, phần Đọc hiểu của đề tham khảo gồm 4 câu theo mức độ tăng dần, tuy nhiên về dung lượng đoạn trích có độ dài phù hợp với thời gian làm bài 120 phút, nội dung đoạn trích cũng gần gũi với HS THPT. Cụ thể:
Câu 1 – chỉ ra phương thức biểu đạt chính trong đoạn trích. Đây là câu hỏi nhận biết với số điểm dao động từ 0,25 – 0,5 điểm. Thông thường HS chỉ đọc lướt qua văn bản có thể xác định được phương thức biểu đạt của đoạn trích. Tuy nhiên, cần lưu ý hình thức của câu hỏi: Phương thức biểu đạt chính, nghĩa là các em chỉ được đưa ra một trong 6 phương thức đã được học. HS nhận định sai hoặc đưa nhiều hơn 2 đáp án sẽ mất điểm.
Với câu 2, thầy Nguyễn Văn Khoa lưu ý, đọc văn bản để tìm ra đáp án chuẩn xác nhất về việc người có thói quen phản đối người khác thường nhận được phản ứng như thế nào. Đáp án có ngay trong văn bản, đó là: “Thường chỉ nhận được phản ứng bực bội và bị lảng tránh”. HS cần chú ý câu hỏi này, bởi yêu cầu câu hỏi là dựa vào đoạn trích để đưa ra câu trả lời. Nhưng trong thực tế, nhiều em thường đọc lướt qua và hiểu theo ý của mình, trả lời theo kinh nghiệm của bản thân nên dễ mất điểm đáng tiếc.
Câu 3 vẫn chỉ yêu cầu dựa vào đoạn trích để cho biết thế nào là “thể hiện quan điểm trong sự hòa nhã”?. Câu này tưởng khó hơn hai câu trên nhưng thực chất lại dễ lấy điểm và rất ít khi bị mất điểm. Thí sinh dựa vào văn bản có thể đưa ra ngay được đáp án: “Đừng để những cảm xúc nóng vội lấn át ý chí của bạn, hãy tạo điều kiện cho người đối diện nói hết quan điểm của họ, sau đó bạn mới trình bày quan điểm của cá nhân mình”.
Câu 4 – vận dụng cao, theo thầy Khoa, thí sinh cần hiểu được lời khuyên “hãy bỏ thói quen cho rằng mình đúng” có ý nghĩa gì với bản thân. Đây là một câu hỏi mở, thí sinh tự do trình bày quan điểm của mình. Có thể đồng tình hoặc phản đối. Nhưng để đạt được điểm cao cần dựa vào một số chỉ dẫn trong đoạn trích để rút ra bài học với bản thân. Nên đưa ra những bài học dù đồng tình hay không phải có sức thuyết phục. Tránh dài dòng lan man và phản đối một cách tiêu cực vấn đề đặt ra.
“Nhìn chung, phần Đọc hiểu về mặt cấu trúc và mức độ phù hợp với HS, chỉ cần để ý đọc kĩ đề, đưa ra những nhận định thuyết phục là đạt được yêu cầu. Một số lưu ý khi làm bài: Đọc kĩ đề, gạch chân những chỉ dẫn quan trọng. Ở phần Đọc hiểu của đề tham khảo, câu 1, 2, 3 hỏi gì đáp nấy, không trình bày dài dòng, lan man. Câu 4 nên viết thành một đoạn văn ngắn khoảng 5 – 7 dòng trả lời đúng trọng tâm câu hỏi. Thời gian tối đa cho phần Đọc hiểu khoảng 15 – 20 phút” – thầy Khoa lưu ý.
Bài nghị luận: Tránh “đầu voi, đuôi chuột”
Trong đề tham khảo, câu nghị luận xã hội yêu cầu HS dựa vào phần Đọc hiểu viết về sự cần thiết phải tôn trọng ý kiến người khác; hình thức hỏi không mới so với những năm trước. Nhưng để đạt được điểm cao, thầy Nguyễn Văn Khoa lưu ý 4 vấn đề: Thời gian làm bài khoảng 30 phút; dung lượng 1 trang giấy thi; về hình thức, là một đoạn văn – đây là vấn đề cần đặc biệt lưu ý bởi có rất nhiều HS nhầm lẫn sang viết bài văn nghị luận xã hội. Nội dung: Bên cạnh những lý giải của bản thân về sự cần thiết phải tôn trọng quan điểm của người khác, các em nhất định phải phản đề. Nghĩa là không phải lúc nào cũng phải tôn trọng quan điểm của người khác. Đặc biệt, giữa tôn trọng và làm theo cần phải có những nhận định, phân tích đúng, có lập trường tư tưởng và bản lĩnh vững vàng. Đó mới là kĩ năng cần thiết cần rèn luyện trong thời kỳ hiện nay.
Ở câu nghị luận văn học, thầy Khoa nhắn nhủ học trò cần căn chỉnh thời gian hợp lý, vì đoạn trích có dung lượng dài nên để truyền tải hết nội dung đến người đọc không phải thí sinh nào cũng làm được. Cái khó chính là phần định hướng cho sẵn. Ở phần này, các em thường lúng túng và bị động do thói quen cảm nhận đoạn thơ lần lượt từng câu.
Theo thầy Khoa, với đề này, người đọc phải biết khái quát nhóm những câu thơ có cùng chủ đề theo định hướng thiên nhiên và hình ảnh người lính. Thao tác này làm không khéo rất dễ bị lặp và thiếu, sót ý. Thí sinh cần hệ thống xem câu thơ nào miêu tả thiên nhiên (ví dụ: Cần chỉ ra được đặc điểm của thiên nhiên Tây Bắc vừa hùng vĩ, hoang dại hiểm nguy, lại vừa thơ mộng, trữ tình) và câu thơ nào miêu tả hình ảnh người lính. Từ đó dựa vào kiến thức và kĩ năng làm sáng tỏ yêu cầu của đề bài.
Đặc biệt lưu ý ngữ liệu của đề bài tương đối dài nên các em phải làm chủ thời gian và lập dàn ý trước khi làm bài, từ đó có thể tránh được việc bỏ sót ý hay không đủ thời gian dẫn đến hiện tượng “đầu voi, đuôi chuột”.
